‘Ik ben altijd zenuwachtig voor interviews.” Marton Gulyuas (39) zegt het met een mix van ernst en jongensachtige flair. Op het terras van een populaire bistro in de hippe wijk Csarnok in Boedapest waaien blikken van herkenning ons toe. De klanten zijn het duidelijk gewend de ster van de Hongaarse media in hun midden te hebben. Hier kun je niet langer om de journalist heen. Waar de media grotendeels gecontroleerd worden door de regering van Viktor Orban en bevriende oligarchen, is Partizan uitgegroeid tot het meest invloedrijke onafhankelijke nieuwsplatform. Op zijn Youtubekanaal brengen Gulyas en zijn redactie van ruim zeventig medewerkers onderzoeksjournalistiek en lange, kritische interviews die maandelijks 6,5 à 7,5 miljoen kijkers trekken. Hij heeft 600.000 abonnees, wat ontzettend veel is op een Hongaarse bevolking van 9,5 miljoen. Hij voert stemmen op die in de staatsmedia nauwelijks aan bod komen. Partizan is een zeldzame plek waar de autoritaire macht van Orban nog ter verantwoording wordt geroepen.

Zenuwachtig is hij overigens niet voor dít gesprek, wel bij de toppers uit binnen- en buitenland die hij voor zijn camera krijgt. Er waren Bernie Sanders en Angela Merkel, die met controversiële uitspraken over Rusland vorige maand nog Europese wrevel opwekte. Er waren de gesprekken met Peter Magyar, de Hongaarse oppositieleider die met zijn partij Tisza voorop ligt in de peilingen en kans maakt Orban van de troon te stoten. Meer nog, het was na een interview met Gulyas op 11 februari 2024 dat Magyar als een komeet in het politieke firmament werd gekatapulteerd. Magyar, toen nog lid van de regeringspartij Fidesz, had in het tumult rond een politiek schandaal de partij de wacht aangezegd in een ophefmakende Facebookpost. Het interview met Gulyas de dag nadien werd ruim 2,5 miljoen keer bekeken en was het begin van Magyars opmars in de oppositie.

Partizan is voor veel Hongaren de nieuwsreferentie geworden, merkt Gulyas. „Wanneer iets opmerkelijk gebeurt, wenden mensen zich rond 18 uur tot ons kanaal.”

Hoe belangrijk is de rol van een burgerplatform als Partizan in een illiberaal systeem?

„Wij zijn, samen met nog enkele anderen, de enigen die onafhankelijke journalistiek brengen. De publieke media zijn in handen van de overheid. Ook kranten, magazines en lokale media zijn gekaapt door Fidesz-getrouwen. Ze verspreiden door Rusland beïnvloede propaganda, en valse informatie. Dat gaat ver. De openbare omroep neemt door AI-gegenereerde video’s over van een propagandakanaal van de regering, waarin een artificiële persoon op straat de oppositie de schuld geeft van de hoge prijzen. Ze nemen AI-video’s over van de Facebookpagina van Orban, die suggereren dat Magyar en de Oekraïense premier Volodymyr Zelensky betrokken zijn bij het wegsluizen van Hongaarse data. Daarmee overschrijden ze een rode lijn. Zelfs mijn moeder zou geloven dat het echte video’s zijn.”

Ook Partizan gedijt in die Youtubesfeer. Tast dit jullie geloofwaardigheid aan?

„De Youtubescene is uitzonderlijk groot in Hongarije. Het is de belangrijkste bron van nieuws en informatie. Wij delen die wereld met influencers en ‘content creators’. Zij werken volgens andere professionele codes. Zo is er een populaire influencer die in een video insinueerde dat de Hongaarse vicepremier Zsolt Semjen – hij noemde hem ‘oom Zsolt’ – kinderen verkrachtte in kindertehuizen. Hij heeft dat nooit hardgemaakt, maar het veroorzaakte wel een gigantisch schandaal. En in de ogen van het publiek zijn die video’s even geloofwaardig als de onze. Het is niet alleen de overheid die ons aanvalt. Ook met de andere spelers op Youtube zitten we verwikkeld in een strijd om geloofwaardigheid.”

U vond via het internet een innovatieve manier om de censuur te omzeilen. Beperkt het ook uw bereik?

„Niet echt. Al zijn we natuurlijk afhankelijk van het algoritme van Google, waarop we geen vat hebben. Maar voorts zit dit model me als gegoten. Ik wil niet te groot worden. Ik wil onafhankelijk blijven en niet in handen komen van een eigenaar (Partizan werkt met giften, red.). Streven naar winst zou de focus afleiden van onze kern: aan journalistiek doen. Ik wil niet opgesloten raken in een keurslijf van een vast uitzendschema. En bovenal: ik wil vinnig en wendbaar blijven om me te kunnen aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Die zijn gewelddadig en veranderen snel.”

Staat Hongarije op een kruispunt?

„Absoluut. De verkiezingen van april worden de belangrijkste van de eeuw. En wij zullen in het midden van de gebeurtenissen staan. Zo heb ik het ook verwoord in mijn laatste toespraak voor alle Partizan-medewerkers: ‘Ik weet niet hoe de rest van jullie leven er zal uitzien. Maar ik kan je garanderen dat je voor de rest van je leven zal praten over wat je het komende jaar zal beleven.’”

Waarom precies?

„Omdat alles mogelijk is. Een machtsoverdracht van Orban aan Magyar, of een dramatisch scenario waarin Magyar het hele oligarchische politieke model vernietigt. En misschien blijft Orban aan de macht. Dan wordt de vraag: hebben mensen ervoor gekozen om in een illiberaal regime te leven, en wat zegt dat over hun politieke verlangens? Of zitten we dan echt in een type van dictatorschap waarbij de Hongaren hun leiders niet meer via de stembus kunnen vervangen?”

Zou u Hongarije nog een democratie noemen?

„Nee, maar daarom is het nog geen dictatuur. We kunnen nog vrij praten in de straten. Er is censuur, maar het is niet gevaarlijk voor journalisten. We zitten in een grijze zone, waarin nog verkiezingen worden gehouden, maar de spelregels anders zijn. Orban vecht voor zijn politieke overleven. Hij kan de kaarten voor zichzelf gunstiger leggen door kiesdistricten te hertekenen. Hij zou zich kunnen vastklampen aan de macht, desnoods met geweld. Maar ik sluit niet uit dat hij wint, niet door vals te spelen, maar gewoon door de mensen te winnen voor zijn soort leiderschap.”

Hoe verleidelijk is het voor Partizan om, in naam van de democratie, de kansen voor Magyar te benoemen?

„Het is niet onze intentie om wie dan ook te helpen. Dat zou de democratie op termijn meer kwaad dan goed doen. Wij ijveren net voor een democratische cultuur waarin de media hun rol kunnen spelen. Dat betekent dus dat ik even hard ben voor Magyar als voor Orban. Het interview dat ik met hem had in februari van dit jaar, gaf spanningen. Velen vonden me te kritisch. Mijn kijkers verwachten soms wél dat ik een kant kies. Maar daar geef ik niet aan toe.”

Hoe ziet u uw opdracht? De Hongaren opnieuw enthousiast maken voor het publieke debat?

„We willen de politieke verbeelding inspireren. Die is in Hongarije erg beperkt. Orban-aanhangers geloven dat hij ons zal beschermen tegen migratie. Als je dan vraagt waarom migranten zo’n probleem vormen, komt er weinig meer uit dan xenofobie. Mensen worden niet aangemoedigd dieper na te denken over die kwestie. De realiteit is dat we een krimpende samenleving zijn. We hebben honderdduizenden migranten nodig om te werken in onze ziekenhuizen of in onze autofabrieken. Oekraïners willen dat doen, veel mensen die migreren uit moslimlanden ook. Maar er is een enorme weerstand, zeker op het platteland, tegen vreemdelingen. En de regering zit vast in haar retoriek over de botsing der beschavingen.”

„Ook de oppositie voert een gebrekkig debat. Zij heeft het aldoor over corruptie, wat effectief een groot probleem is. Aanbestedingen voor grote bouwwerken, stations of snelwegen gaan gepaard met steekpenningen. De projecten zijn extreem duur en van povere kwaliteit. Maar door alleen te roepen dat die corrupte smeerlappen de gevangenis in moeten, heb je nog geen visie voor dit land. De regering vult dat beeld wel in: een samenleving zonder lgtbq-mensen, zonder oorlog, zonder genderbeleid, zonder migranten. Het is een sprookje, maar het is tenminste een idee.”

Is dat niet waar democraten overal tegenaan lopen: dat ze geen overtuigend verhaal hebben tegenover populisten?

„Absoluut. Het is ook niet evident. Wij hebben bij Partizan een show waarin we diepgaande discussies voeren over de grote investeringen die dit land nodig heeft. De host is een fenomenale kerel, er zitten experts aan tafel. Toch kijken weinig mensen, want ze vinden het saai. Er wordt niet geroepen en gescholden. Terwijl het wel dáárover moet gaan: als we het geld niet in de bedrijven van de oligarchen pompen, waarin investeren we dan wel? Willen we de komende regeerperiode tien nieuwe ziekenhuizen bouwen? Zonder investeringsplan zullen gewoon nieuwe oligarchen in het gat springen. Dat soort discussie mis ik. Dus probeer ik onze kijkers serieus te nemen door over die toekomst te praten.”

Waarom is het overal in Europa zo moeilijk om tegen die populistische golf in te gaan?

„Het laatkapitalisme (gekenmerkt door globalisering en multinationals, consumentisme en grote ongelijkheid, red.) faalt om de nodige zorg te bieden aan de meerderheid van de bevolking. Zelfs Mario Draghi, die in de jaren 2010 als voorzitter van de Europese Centrale Bank een begrotingshavik was, pleit nu voor Europese investeringen in sociale infrastructuur. Als een meerderheid het gevoel heeft dat het beleid haar niets oplevert, hoef je niet verbaasd te zijn dat mensen stemmen voor populisten als Andrej Babis in Tsjechië, of voor Fidesz, of voor het Duitse AfD. Mainstream politici onderschatten het wantrouwen in het systeem. Ook in een rechtstaat of een democratie hebben mensen het gevoel dat ze niet echt kunnen beslissen over hun leven. Ze redeneren: als het systeem niet werkt, waarom breken we het niet af en zien we wat er gebeurt?”

Gulyas’ blik dwaalt af naar een man die voorbijloopt. Ze begroeten elkaar. „Mijn goede vriend Andris”, zegt hij. „Een voormalige journalist. Nu is hij vrachtwagenchauffeur. Hij verloor zijn plezier in het vak. Hij vindt dat hij beter af is door met vrachtwagens door Europa te rijden. Dat is nog zoiets: veel journalisten zitten in een financieel onhoudbare situatie.”

Ook Partizan komt in het vizier. Het platform draait op donaties en beurzen uit binnen- en buitenland. In mei kwam de regering met het voorstel voor de zogenaamde transparantiewet die „de nationale soevereiniteit moet bewaken door verborgen buitenlandse invloed tegen te gaan”. Media of ngo’s die geld uit het buitenland ontvangen, kunnen op een zwarte lijst komen. Tienduizenden Hongaren betoogden tegen het voorstel dat volgens hen de kritische stemmen de mond wil snoeren. Zelfs de Europese Commissie vroeg om het in te trekken. Toch voelt Gulyas zich geen aangeschoten wild. „Ze kunnen ons niet droogleggen. Ze kunnen ons het leven wel zuur maken, maar ze kunnen ons niet cancelen. De afgelopen vijftien jaar probeerde Orban op alle mogelijke manieren de vrije media te vernietigen. Dat is niet gelukt. De journalisten en redacties die overeind bleven, zijn er sterker uitgekomen. Het vergt veel toewijding om journalist te zijn in dit land. Dit illiberale regime heeft tot grote journalistiek geleid. Ik zie een nieuwe generatie van erg getalenteerde bright minds in het vak rollen.”

Zelf heeft Marton Gulyas zijn roots in het linkse activisme. Hij deed mee aan burgerprotesten tegen de regering-Orban en werd in 2017 nog veroordeeld tot driehonderd uur werkstraf omdat hij het presidentiële paleis met verf had beklad. Dat activisme heeft hij naar eigen zeggen afgezworen in 2019. Toch vinden critici dat hij met zijn confronterende stijl een dunne lijn bewandelt. Hij glimlacht. „Ik wil geen campagne voeren voor míjn waarheid, al geloven sommige kijkers dat niet. Ze zien me als een activist die geen neutraal platform biedt. Alleen: ik heb nooit gezegd dat ik neutraal ben omdat ik journalist ben. Ik ben absoluut niet neutraal. Ik heb een strikt wereldbeeld vanwaaruit ik in alle transparantie mijn vragen stel.”

Dat is intrigerend. Overal woedt de discussie dat journalisten neutraal moeten zijn om hun relevantie te behouden.

„Objectiviteit is voor mij geen mentaliteit, maar een professioneel instrument. Ik spreek mijn visie uit, maar distantieer me er vervolgens van. Dat kan helpen om een eerlijker gesprek aan te gaan. Ik zeg: ‘Oké, we kijken hier anders tegenaan. Maar leg dit nog even uit voor de kijkers. Mij ga je niet overtuigen, maar hen misschien wel.’ Ik doe dit overigens ook wanneer linkse of liberale politici in mijn studio zitten. Dan speel ik de rol van hun criticasters, ook al ligt dat gevoelig bij sommige kijkers. Er zijn altijd mensen die je ervan beschuldigen een agenda te hebben. Je kan dus maar beter eerlijk zijn over je standpunten.”

Partizan draait grotendeels rond uw persoon. Is dat duurzaam, laat staan gezond?

„Het is duurzaam, maar niet gezond. Ik houd veel ballen in de lucht. Ik ben host van de shows, hoofdredacteur, oprichter van het bedrijf én verantwoordelijk voor de fondsenwerving. Dat vreet soms aan de kwaliteit van mijn werk. Daarom heb ik afgelopen jaren veel nieuw talent aangetrokken. Ik probeer wat minder dominant aanwezig te zijn – wat niet evident is, want de mensen verwachten mij op het scherm. Omdat ik het zo gecultiveerd heb, dat klopt. Het zal tijd vergen om dat te keren. Ik hoop oprecht dat u, mocht u over vijf jaar terugkomen, hier met iemand anders aan tafel zult zitten.”

De huiskat heeft zich trager over de wereld verspreid dan werd aangenomen, zo blijkt uit nieuw onderzoek in Europa en China. De kittige tamme muizenvanger (Felis catus) kwam niet al 6.000 jaar geleden mee naar Europa met vroege landbouwers uit het Midden-Oosten, zoals tot nu toe werd gedacht. Nieuwe DNA-analyses van moderne katten én van 87 fossiele katten uit Europa en Anatolië maken het veel waarschijnlijker dat de eerste huiskatten pas in het eerste millennium voor Christus voet op Europese bodem zetten. De oudst bekende huiskat uit Europa stamt uit de eerste eeuw v.Chr en is gevonden in een Romeins fort aan de Donau, in het Oostenrijkse Mautern. De oudere katten blijken allemaal wilde Europese katten (Felis silvestris).

Uit het eerste millennium v.Chr zijn weinig kattenfossielen bekend, de onderzoekers vermoeden dat de Oostenrijkse kat niet de eerste in Europa zal zijn geweest. Het lijkt erop dat de Romeinen de katten over Europa hebben verspreid, mogelijk vanuit Noord-Afrika. Het onderzoek onder leiding van de Italianen Marco De Martino en Claudio Ottoni (beiden Universiteit van Rome) is vorige maand gepubliceerd in Science.

Uit een heel ander, eveneens vorige maand gepubliceerd onderzoek, in Cell Genomics, blijkt dat ook in China de huiskat pas laat arriveerde: vanaf de achtste eeuw na Christus, waarschijnlijk als begeleider van karavanen langs de Zijderoute. De oudst bekende Chinese huiskat (uit ca. 730 na Chr.) is gevonden in Tongwancheng, een knooppunt van de Zijderoute in Noordwest-China (750 km van Beijing). Genetisch is duidelijk dat deze kat uit het Midden-Oosten komt. Ook halverwege de Zijderoute, in het Kazachstaanse Dzhankent, is al eens een huiskat gevonden, uit iets latere tijd (ca. 775–940 na Chr.). Uit DNA-analyse van de Tongwancheng-kat konden de onderzoekers verder afleiden dat hij of zij waarschijnlijk een cyperse vacht had, met witte vlekken. Treffend is dat als in de negende eeuw de oudst bekende kattentekening in China opduikt (in de tombe van Zhao Yi in Anyang) een kat met witte vlekken wordt afgebeeld.

Die relatief late aankomst in China betekent niet dat Chinese landbouwers voordien zonder jagers op ratten en muizen zaten. Een onverwachte wending in het Cell Genomics-onderzoek van in totaal 22 fossiele kattenbotjes uit heel China, is dat tussen 5.400 en 2.200 jaar geleden exemplaren van de Bengaalse tijgerkat (Prionailurus bengalensis) kind aan huis blijken te zijn geweest bij Chinese boeren. Het is helaas niet duidelijk in hoeverre deze kleine katachtige, met drie tot zeven kilo niet zwaarder dan een huiskat, was gedomesticeerd. Dat is een proces dat gepaard gaat met genetische veranderingen, veel tammer gedrag en meestal ook kleinere hersenen, en dat was niet af te leiden uit de botten of het onderzochte DNA.

Alle huidige huiskatten stammen af van de wilde Felis lybica lybica (de Afrikaanse wilde kat, die ook in het Midden-Oosten voorkomt). En al twintig jaar geldt de archeologische vondst van een kattenskelet in een Cypriotisch mensengraf van 9.500 jaar oud als het begin van de kattendomesticatie, maar in werkelijkheid kan dat skelet evengoed van een wilde kat afkomstig zijn. Het is moeilijk om botten van een wilde kat te onderscheiden van die van een huiskat.

Onmiskenbaar speelt de huiskat een gedomesticeerde rol in Egypte vanaf ongeveer 3.500 jaar geleden. De huiselijke kattentafereeltjes op de schilderingen in graftombes kunnen maar één ding betekenen. Ze eten er vis onder de eettafel en jagen achter muizen aan. De Egyptische godin Bastet heeft een kattenlichaam. Er zijn aanwijzingen in Egyptische kattenbegravingen dat de domesticatie er misschien al 6.000 jaar geleden begon.

Die vroege kattenliefde in Egypte gaf aanleiding tot het idee dat de kat wel met de verspreiding van de landbouw over de wereld zou zijn gegaan. Het is ook aannemelijk dat kat en mens elkaar gevonden hebben omdat mensen last hadden van ratten en muizen die hun graan opaten, en katten konden dat ongedierte uitstekend bejagen. Of die functie ook de eerste verspreiding heeft bevorderd is nu de vraag. Uit recent onderzoek van de verspreiding van kippen over de wereld bleek bijvoorbeeld dat de eerste verspreiding vaak om religieuze redenen gebeurde of vanwege de kip als statusobject. Dat kan met de kat ook zijn gebeurd, schrijven de onderzoekers nu zowel in Science als Cell Genomics.

De eerdere chronologie van de verspreiding van de kat in Europa vanaf 6.000 jaar geleden was gebaseerd op DNA-analyses van fossiele katten uit het gebied, overigens ook onder leiding van Claudio Ottone, die nu in Science publiceert. Dat onderzoek ging alleen over MDNA, DNA uit de mitochondriën in lichaamscellen. Die mitochondriën bevatten een eigen, vrij kleine hoeveelheid DNA en die is gemakkelijker uit fossielen te winnen dan DNA uit de celkernen. Het huidige onderzoek in Science is gebaseerd op analyse van het kern-DNA uit de fossielen, dat veel meer informatie bevat. Die nieuwe analyse leidt tot de conclusie dat de eerdere typering van prehistorische Europese katten als huiskatten onterecht was. Het misleidende MDNA in die katten blijkt het gevolg van een natuurlijke vermenging van de wilde Europese kat met de voorouder van de tamme kat, de wilde Felis lybica lybica.

In een commentaar in Science prijst de kattenkenner en evolutionair bioloog Jonathan Losos het nieuwe onderzoek, maar hij waarschuwt ook voor de gaten die nog altijd in de kennis van de huiskatevolutie bestaan. Niet alleen zijn er nog steeds zeer weinig genetische gegevens over katten van tussen 4.000 tot 2.000 jaar geleden, zéker uit Afrika en het Midden-Oosten. Een paar nieuwe genomen uit die tijd kunnen de analyse ineens weer omgooien. En ook is de vraag: hoe passen in de nieuwe analyse de toch behoorlijk oude kattentekeningen uit Griekenland en Italië? Bijvoorbeeld van een kat die achter een eend aanjaagt, afgebeeld op een 3.600 jaar oude Griekse dolk? Maar dat kan ook een wilde kat zijn. Of het beeld is een kopie van een Egyptisch origineel.

Dit meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) na onderzoek onder bedrijven in de industrie, handel en diensten met vijf of meer medewerkers. Hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het CBS kan deze ontwikkeling moeilijk verklaren. ,,De faillissementsgraad is al een tijd lang het hoogst bij de horeca en het ondernemersvertrouwen is negatief. Maar het vreemde is, een jaar geleden was de faillissementsgraad nog hoger en toen zagen ze de schuldenlast minder als een probleem.”

Van alle ondervraagde bedrijven vond 6,7 procent dat de schulden problematisch waren. Dat is iets meer dan de 6,3 procent van een jaar geleden. Ook relatief meer bedrijven in de informatie en communicatie beoordelen hun schuldenlast volgens het CBS als problematisch. Vorige maand vond ongeveer 7 procent van de bedrijven in deze sector dit. Een jaar eerder was dit nog minder dan 4 procent.

Een soortgelijke ontwikkeling is te zien in de cultuur, sport en recreatie en in het vervoer en de opslag. Onder meer de detailhandel en de autohandel en -reparatie hadden hier juist minder last van.

De horeca verwacht van alle sectoren het vaakst minder dan een jaar te kunnen blijven bestaan.

Grondstoffenhandelaren verwachten een tekort als gevolg van het hamsteren van koper in de Verenigde Staten. Ook werd de vraag aangewakkerd door een rapport van de invloedrijke zakenbank Citigroup, waarin wordt voorspeld dat de koperprijs verder zal stijgen.

Het industriële metaal bereikte deze week een nieuw record van 11.705 dollar per ton tijdens de handel, terwijl de slotstand van de koperprijs op de London Metal Exchange vrijdag uitkwam op 11.620,50 dollar per ton. De grondstoffenexperts van Citigroup voorzien dat de koperprijs in de eerste jaarhelft van volgend jaar stijgt tot ongeveer 13.000 dollar per ton.

De Amerikaanse regering is van plan nog meer belangen te nemen in bedrijven die actief zijn met belangrijke grondstoffen om zo de afhankelijkheid van China bij die grondstoffen tegen te gaan.

Koper is zeer gewild door de belangrijke rol ervan in de elektrificatie en de energietransitie. Het metaal, dat veel wordt gebruikt in de industrie, bouw, telecomsector, in laadpunten voor elektrische auto's, windmolens en zonnepanelen, is dit jaar al meer dan 30 procent duurder geworden.

Door de prijsstijging wordt koper ook aantrekkelijker voor dieven, die bijvoorbeeld toeslaan op het spoor, op bouwterreinen en bij zonneparken en hoogspanningsmasten. Zo werd vorige week nog geprobeerd koper te stelen op het spoor in Zwolle. Ook gaven grote aanbieders van laadstations in Duitsland onlangs aan vaker diefstallen van kabels bij laadstations voor elektrische auto’s te zien, vooral om koper in handen te krijgen.

De Amerikaanse regering heeft dit jaar al meer dan 1 miljard dollar geïnvesteerd in grondstoffenbedrijven en mijnbouwers om zo meer invloed te krijgen op leveringen en de nationale veiligheid te versterken. Sommige experts denken dat de kopermarkt volgend jaar voor een structureel tekort staat. Zij voorzien dat het tekort de komende tien jaar verder toeneemt door een sterke vraag en een beperkte aanvoer.

Analisten van Citigroup voorspellen voor volgend jaar een stijging van de vraag met bijna 3 procent wereldwijd. Ze schrijven dit toe aan de lagere rente en fiscale stimuleringsmaatregelen in de Verenigde Staten, evenals de herbewapening in Europa en de energietransitie.

Dat heeft hij na afloop van een bezoek aan China gezegd in een interview met de zakenkrant Les Echos.

„Ik heb ze gezegd dat als ze niet reageren, wij Europeanen gedwongen zijn om de komende maanden krachtige maatregelen te nemen”, zei Macron. Die maatregelen kunnen volgens hem lijken op ingrepen van de Verenigde Staten onder president Donald Trump, „zoals importheffingen op Chinese producten”.

Lidstaten van de EU kunnen niet zelf hun handelsbeleid bepalen met landen buiten het blok. De Europese Commissie, het dagelijkse EU-bestuur, gaat daarover. Macron erkende dat het lastig wordt om alle 27 EU-landen te overtuigen van zijn standpunt. Onder andere Duitsland, waarvoor China een belangrijke exportmarkt is, „zit niet helemaal op één lijn met ons standpunt”.

China had vorig jaar een handelsoverschot met de Europese Unie van bijna 306 miljard euro, schrijft de Europese Commissie op haar website. De EU heeft al meerdere importheffingen ingevoerd tegen bepaalde producten uit China, zoals elektrische auto’s. Brussel voerde daarbij aan dat het om maatregelen ging die oneerlijke concurrentie via Chinese staatssubsidies tegengaan.

Macron voert aan dat de Amerikaanse importheffingen dit jaar de problemen voor de EU hebben verergerd. Veel van de voor de VS bestemde export komt nu massaal naar de Europese markt, zei hij.

Het Kifid wil consumenten wel bewustmaken van het bestaan van nepkredietverleners. Vorige week dinsdag ontving het Kifid, waar mensen terechtkunnen met een klacht over een financieel dienstverlener, een klacht over KoopKrediet. De zogenaamde kredietverstrekker bood mensen leningen aan tegen een gunstige rente en prettige voorwaarden: een lening van tienduizenden euro’s was zo geregeld, consumenten hoefden er alleen enkele honderden euro’s aan administratiekosten voor te betalen.

„Toen wij de site zelf bezochten, bleek die website vrijwel een kopie van onze eigen site te zijn”, zegt een woordvoerder van het Kifid. Omdat contact met KoopKrediet zelf onmogelijk bleek, zocht de klachteninstelling contact met de hostingpartij van de website. Daarop werd de website van KoopKrediet offline gehaald.

Nepbank

Omdat het om een nepbank blijkt te gaan, kan Kifid de klacht van de gedupeerde consument niet behandelen. Wel wil het andere consumenten op de hoogte brengen van de oplichterspraktijken. „Met deze waarschuwing wil Kifid voorkomen dat meer mensen slachtoffer worden van de malafide praktijken van KoopKrediet. Gebeurt dat wel, dan kan Kifid deze consumenten niet helpen.”

Volgens Jeroen Wolfsen, oprichter van financieel adviesbureau Moneywise, schieten zulke nepkredietverstrekkers als paddenstoelen uit de grond. „Verdwijnt er een, dan komt er weer een nieuwe voor in de plaats. Dat gebeurt al jaren.”

Wolfsen stelt dat de oplichters slim gebruikmaken van de benarde financiële situatie van hun slachtoffers. „Je hoort de raarste dingen. Mensen betalen zo enkele duizenden euro’s om een lening van tienduizenden euro’s te krijgen. Die raken op deze manier hun laatste geld kwijt.”

Oplichters

Volgens de financieel planner zijn degenen die worden opgelicht vaak mensen met weinig digitale kennis én financiële stress. „Dat zijn mensen die al met de rug tegen de muur staan. Ze zijn bij allerlei echte banken al afgewezen, en krijgen dan te horen dat iemand het wél voor ze kan regelen.”

Vaak gaat het om professioneel ogende websites die vertaald worden naar het Nederlands. Consumenten die twijfelen, moeten volgens Wolfsen letten op een paar punten. „Er geldt bijvoorbeeld een wettelijk verbod op kosten voor leningen”, zegt hij. „Bij het eerste bericht over kosten moet je dus wegwezen.”

Ook slecht geschreven mailtjes en wel héél gunstige rentes moeten reden zijn om het contact met de ’bank’ te verbreken.

Wie nog twijfelt, kan bovendien altijd het AFM register erop naslaan. Daarin staan alle bedrijven die een vergunning hebben om kredieten te verlenen aan Nederlandse consumenten.

Ook de woordvoerder van het Kifid kan niet vaak genoeg benadrukken: „Sluit je een lening af bij een partij die je niet kent, zoek die dan even op in de registers van DNB en AFM. Als het bedrijf daar niet bij staat, moet je je conclusies trekken.”

Thiadrik Twerda (LC 2 december) duidt het kerkasiel in Kampen aan als ‘misbruik van godsdienstvrijheid’. Echter: noch het verlenen van onderdak noch het continueren van een kerkdienst valt onder de term ‘godsdienstvrijheid’.

De wetsbepaling waarvan bij het liturgisch ingebedde kerkasiel gebruik wordt gemaakt, is artikel 12 van de Algemene wet op het binnentreden. Daarin worden ‘bijzondere ruimten’ genoemd waar (behoudens een heterdaad) geen arrestaties of handhaving plaatsvinden wanneer in die ruimten een vergadering (staatkundige bestuurslichamen), zitting (rechtbank) of godsdienstige bijeenkomst (godsdienstige gebouwen) plaatsvindt.

Precies op dat artikel is het kerkasiel gebaseerd. Dus niet op de algemene term ‘vrijheid van godsdienst’ maar op een nauwkeurige bepaling uit het burgerlijk recht. Dat afwijzen van een algemeen begrip betekent voor mij overigens ook dat je hier ook kerkelijk niet met een algemene geloofsmotivering (‘de vreemdeling huisvesten’) kunt volstaan.

Dat laatste doet het Kamper kerkasiel ook niet: er is sprake van een tweeledige precieze motivatie om juist hier asiel te verlenen, namelijk het toebrengen van grote schade aan ‘gewortelde kinderen’ wanneer die worden uitgezet en het protest tegen de overheid die onvoldoende werk maakt van het VN-kinderrechtenverdrag.

Deze kerkelijke motivering zou je zonder meer ook een humanistisch geformuleerde motivatie kunnen noemen. Dat kerkleden individueel of gezamenlijk in hun motivatie tot het verlenen van kerkasiel ook een gelóófsmotief hanteren – dát hoort inderdaad tot de vrijheid van godsdienst.

Maar wat er nu in de Kamper kerk de facto gebeurt, is dus het gebruik van een wetsartikel uit het wereldlijk recht; plus een overweging van ethische en politieke aard. Wanneer deze asielpraktijk niet langer als wettig zou moeten gelden, dan is daarvoor de oplossing: wijziging van artikel 12 van de Algemene wet op het binnentreden.

Jan Bruin. Workum

De discussie over de melkveehouderij wordt vaak gedomineerd door partijen die vinden dat de sector drastisch moet worden ingekrompen om natuur en biodiversiteit te beschermen. Wat daarbij onderbelicht blijft, is dat er binnen de sector nog veel potentieel is voor innovatie. Innovatie vraagt echter tijd en financiële ruimte, en juist die worden de boeren momenteel niet gegund.

Daarbovenop komen de extreem strenge stikstofnorm van 0,005 mol/ha en het wegvallen van de derogatie, waardoor de puzzel voor melkveehouders nóg complexer wordt. Investeren in innovaties vereist schaalgrootte om de kosten terug te verdienen, maar dat staat weer haaks op de wens van sommige partijen om de landbouw kleinschaliger te maken. Ook wordt geregeld gesproken over kringlooplandbouw, maar zolang de mest van 18 miljoen Nederlanders en hun miljoenen huisdieren wordt vernietigd in plaats van teruggebracht in de bodem, kan er van een echte kringloop geen sprake zijn.

Daarnaast weigert de minister van Landbouw de Europese handelsovereenkomst met Brazilië te ondertekenen, uit vrees dat eerlijke concurrentie onmogelijk wordt: Braziliaanse producten bereiken onze markt zonder de strenge Nederlandse eisen en met veel transportkilometers, wat de positie van Nederlandse boeren verder onder druk zet.

Mijn aanbeveling: geef de melkveehouderij de tijd en ruimte om met innovatie het tij te keren. Verhoog bovendien de uiterst strenge norm van 0,005 naar 1 mol/ha. Dat biedt lucht aan de sector, bevordert innovatie, en houdt Nederland nog steeds tot de koplopers van Europa − want geen enkel land komt in de buurt van zo’n strenge norm.

Daam van der Leij. Dronryp

Jierren en jierren haw ik mei de trein reizge foar it wurk, faak nei Brussel, Skiphol en Parys. It ein fan Rotterdam of Skiphol werom nei Feanwâlden falt altyd ôf. Altyd is der wol wat mei de trein. Faak bliuwt de trein wer in skoft yn Swol hingjen en dan mist fansels de oansluting yn Ljouwert.

De Flevoferbining troch de polders hat it wol wat better makke om nei Hollân ta, mar it bliuwt behelpen om oer Swol. Wat haw ik faak tocht dat in streekrjochte ferbining tusken Lelystêd en Ljouwert moai wêze soe. Jierren lyn soe it wêze mei in bettere ferbining, mar doe woenen de politisy oan op in sweeftrein. In gewoan minske hie fuort wol yn ’e rekken dat sok sweven neat wurde koe.

No stjoert men dochs wer oan op de Lelyferbining. Mar wat hat de gemiddelde Fries dêroan? Ik haw it wol faker sein: bou by Lelystêd-Noard in stasjon en lis der in grut parkearterrein by oan. Dêr kinst oeral út Fryslân wei noch maklik hinne ride mei de auto, want de grutte files nei Hollân ta begjinne faak nei Lelystêd.

Ast moarns op Skiphol wêze moatst, dan kinst der mei de trein út Ljouwert wei faak net op ’e tiid komme. Dan ryd ik wolris mei de auto nei de parkeargaraazje by stasjon Lelystêd-Sintraal en stap dêr op ’e trein. Mar dy parkeargaraazje is mar lyts en no’t oare minsken ek witte dat soks kin, sil er wol gau fol komme.

Wat soe it moai wêze as dat stasjon Lelystêd-Noard der komt. Dat skeelt ek alwer tsien minuten riden neffens Lelystêd-Sintraal en dêr kin genôch rûmte makke wurde om auto’s del te setten. De rails lizze der al. De kosten? Minder as 1 persint fan dy fan de Lelyferbining tink ik en in protte Friezen sille der wat oan hawwe. Om my kinne se fuort wol los mei dat projekt.

Jaap Klimstra. Broeksterwâld

Er is een schrille tegenstelling tussen automobilisme en openbaar vervoer. Twee artikeltjes in de LC van 25 november illustreerden dat. Het futuristische plan voor de aanleg van een ongetwijfeld vele miljoenen kostende testbaan voor zelfrijdende auto’s, tegenover ongeveer 1 miljoen euro voor het verbeteren van de bereikbaarheid van het ov-streekvervoer in Friesland.

De ongebreidelde omvang van het automobilisme en het continu verdergaand faciliteren daarvan is al een eeuw lang staand beleid. Beleid dat een bijna autonoom karakter heeft gekregen. De keuze voor de aanleg van een testbaan voor zelfrijdende auto’s illustreert dat.

In diezelfde eeuw tijd is de mensheid relatief steeds gezonder geworden en bereikt daardoor een steeds hogere gemiddelde leeftijd. Dat leidt ertoe dat de categorie die enerzijds nog wel mobiel wil en kan zijn maar anderzijds het zelfstandig autorijden op enig moment toch moet gaan opgeven, óók groeit. Hier doet zich een keuzemogelijkheid voor. Afhankelijk van de mate van validiteit die men nog heeft, kan er gekozen worden voor het reguliere ov of voor daartoe in het leven geroepen Wmo-vervoer.

De toegankelijkheid en bereikbaarheid van het reguliere ov zijn zoals we het kennen in de huidige tijd. De toegankelijkheid zou met technische aanpassingen sterk verbeterd kunnen worden, met name voor ouderen en anderszins minder valide reizigers. Voor de bereikbaarheid geldt hetzelfde, hier door de inzet van organisatorische vervoerkundige maatregelen.

Die keuzes zijn tot zover (nog) niet gemaakt, terwijl ze kwalitatief het streek-ov fors zouden opwaarderen. Keuzes die een eenmalig investeringskarakter hebben, waartegenover zich jaarlijks herhalende Wmo-kosten staan. Wmo-kosten die inmiddels hoger 1 miljard euro per jaar zijn. De kennisinstituten KPVV en CROW beoordelen deze kostenontwikkeling als onhoudbaar.

De NS heeft toegankelijkheids- en bereikbaarheidsverbeteringskeuzes al wel gemaakt, onder meer door middel van roltrappen en liften. De nieuwste sprintertreinen hebben automatische uitschuifplankjes die de spleet tussen rijtuig en perronrand overbruggen. Dat doel is bij enigermate variabele bushalteringen met adaptieve techniek eveneens te behalen.

Suggestie, roep één (kleine) nationale stads- en streekvervoersautoriteit in het leven onder het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Bouw daarin geconcentreerde stads- en streekvervoerexpertise op. Organiseer technische toegankelijkheid verbeterende expertise in de kring van toeleveranciers.

Dat biedt de beste mogelijkheden om die expertise gestandaardiseerd te houden. Iedere (machtige) busfabrikant die inschrijft op een aanbesteding, moet dan de standaard voertuigtoegankelijkheid implementeren. Reizigers willen uniformiteit en zekerheid daarover bij het in- en uitstappen, in het gehele land.

JAN LEENHOUTS

Lippenhuizen

Die gemeenten zijn Achtkarspelen, Heerenveen, Noardeast-Fryslân, Ooststellingwerf, Weststellingwerf, Opsterland en Súdwest-Fryslân. Dit zevental kiest ervoor deels zelf de touwtjes nog in handen te houden als het gaat om de handhaving van de regels voor milieu en leefomgeving. Tytsjerksteradiel behoorde tot voor kort ook tot dit rijtje, maar die gemeente heeft er onlangs voor gekozen om alle taken onder te brengen bij omgevingsdienst FUMO.

Van deze zeven gemeenten hebben vier ook zelf eigen boa’s in dienst, oftewel buitengewoon opsporingsambtenaren. Het gaat om Ooststellingwerf, Weststellingwerf, Opsterland en Súdwest-Fryslân.

Na de vuurwerkramp in Enschede in 2000 en de cafébrand in Volendam in 2001 werd besloten om onafhankelijke omgevingsdiensten op te richten. In Friesland werd dat de FUMO, de in Grou zetelende Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing. Bovengenoemde rampen maakten pijnlijk duidelijk dat lokaal toezicht en handhaving kwetsbaar waren. Gemeenten hadden te weinig expertise en capaciteit en soms ook te nauwe banden met lokale ondernemers. Ambtenaren en inspecteurs wilden hun eigen ondernemers niet te veel tegen het hoofd stoten. Onafhankelijke regionale omgevingsdiensten op afstand moesten een einde maken aan deze tekortkomingen.

Siebren Buist uit Heerde noemt bovengenoemde tweedeling in Friesland ,,bizar en onacceptabel”. Buist hield zich jarenlang als officier van justitie bezig met milieuzaken in Noord-Nederland. ,,Bedrijven moeten weten waar ze aan toe zijn, ongeacht de gemeente waarin men onderneemt”, stelt hij. ,,Maar in de Friese praktijk werkt het anders. In zeven gemeenten staan de boa’s onder direct gezag van het lokale bestuur.”

Buist heeft de afgelopen maanden onderzocht of deze tweedeling ook leidt tot een verschil in aanpak. Dat is volgens hem zeker het geval. In de zeven gemeenten gebeurt strafrechtelijk handhaven niet of nauwelijks. ,,Zo is in Heerenveen, een gemeente met veel bedrijven, al jaren geen enkel bedrijf strafrechtelijk aangesproken.”

In de tien gemeenten die hun handhaving wél bij de FUMO hebben ondergebracht, ziet het beeld er totaal anders uit. Daar voert de dienst jaarlijks 150 tot 200 strafrechtelijke onderzoeken uit en volgen tientallen processen-verbaal.

,,Nogmaals: dit is onacceptabel”, stelt de voormalig officier van justitie. ,,De plek waar je onderneemt, bepaalt of je wegkomt met milieuschade of niet. Dat is rechtsongelijkheid, dat is concurrentievervalsing. Het is in strijd met de basisfilosofie van de omgevingsdiensten.” Volgens hem is Friesland hiermee een buitenbeentje. ,,Althans in Noord- en Oost-Nederland. Daar heb ik een redelijk goed beeld van.”

FUMO-voorzitter Irona Groeneveld (wethouder De Fryske Marren) en waarnemend directeur Jan Willem Strebus stellen dat gemeenten vrij zijn in hun keuze welke relatie ze aangaan met de omgevingsdiensten, uitgezonderd de basistaken. ,,Omgevingsdiensten zijn uitvoeringsdiensten. Zo handelen wij. De FUMO, in opdracht van de Friese gemeenten, de provincie Fryslân en het Wetterskip. Zij zijn het bevoegd gezag, zij zijn verantwoordelijk voor de keuzes die ze maken.”

Een aantal gemeenten wil vooralsnog zelf de vrijheid houden om een afweging te kunnen maken vanwege lokale belangen. Groeneveld en Strebus: ,,Omdat niet alles zwart-wit is. Er zijn nog vele tinten grijs. Je hebt te maken met de couleur locale, de lokale gevoeligheden.”

,,Maar”, benadrukken ze, ,,de indruk moet niet zijn dat er in die gemeenten niks gebeurt. Sommige gemeenten hechten eraan met een eigen aanpak mogelijke overtredingen ongedaan te maken.”

Groeneveld en Strebus verklaren dat het wel de ambitie is om tot een gelijker speelveld in Friesland te komen. ,,Bovendien wordt bij milieuvraagstukken uniformiteit in de uitvoering alleen maar belangrijker.”

Súdwest-Fryslan en Heerenveen

Súdwest-Fryslân verklaart in een reactie niet in te zien ‘waarom wij deze taak bij de FUMO moeten beleggen. Wij zijn zelf in staat om deze taak op een goede manier uit te voeren. Het is goed om krachten te bundelen en samen te werken waar het kan. Maar wij zijn juist vanuit vijf kleinere gemeenten gefuseerd tot een grotere gemeente voor extra bestuurskracht om dit soort zaken zelf te organiseren.’

De gemeente meldt verder dat het bewust gekozen heeft voor eigen boa’s voor de zwaardere controle- en toezichtstaken wat betreft milieu en leefomgeving. ‘Omdat deze taken ook gaan over het toezicht op water en onze gemeente veel water heeft. Daarom willen we boa’s met deze kennis zelf in dienst.’

Uit de reactie van wethouder Rolie Tromp (VVD) blijkt dat Heerenveen heeft gekozen voor haar eigen aanpak. ,,Bij een constatering van een hiaat is het doel altijd gericht op herstel. Meestal kan het met een waarschuwing af, soms moet er opgetreden worden.”